Çocuklarda Karakter Gelişimi

Çocukluk çağında benimsenen özellikler, geliştirilen karakter; adeta çocuğun yetişkinliğinin fragmanıdır. Değişim, her zaman hayatın bir parçasıdır ve kaçınılmazdır ancak bazı konularda köklü değişimler yapmak bir hayli zor olmaktadır. Bireyin karakteriyle ilgili köklü değişimler yapmak zordur çünkü karakter özelliklerinin birçoğu çocukluk çağında kişinin bilinçaltında kodlanmaktadır. Çocuk ilk önce aile, sonra okul ve daha sonra arkadaş ortamındaki kurduğu bağlar, onlardan gözlemleyip benimsediği davranışlar sayesinde karakter özelliklerinin büyük bir kısmını oluşturur. Çocuğun dünyası; ailesi, okul ve arkadaş ortamından oluştuğu için ona bu dünyadaki her şey doğrusuyla yanlışıyla hiç fark etmeksizin olağan gelmektedir. Çocuk gözlemlediği çoğu davranışı farkında bile olmadan benimsemektedir. Bazıları ise bilinçli olarak benimsenmektedir.

Örneğin; Babanın başı sıkıştığında yalana başvurması gibi olumsuz bir davranışı benimsemesi, çocuğun da başı sıkıştığında yalan söylemesine neden olacaktır çünkü bu onun için kurtuluş yoludur ve bu davranış biçimi çocuk tarafından “Babam bile bunu yapıyorsa, bu doğru bir davranış olmalı. Kötü bir niyet yok ki, bu sadece bir çözüm yolu.” diye düşünülüp mantığa büründürülecektir. Bilinçli olarak benimsenenlerde ise; Öğretmenin otoritesine karşı hayranlık besleyen bir çocuğun onun gibi ciddi ve soğukkanlı bir ifade takınması sayılabilir. Çocuk farkında olsun ya da olmasın benimsenen her davranış, onun bilinçaltında kodlanmaktadır ve çocuk; hayatının ileriki günlerinde, aylarında, yıllarında yaşayacağı olaylara bilinçaltında kodlanan tüm bu karakter özelliklerine göre tepki vermeye başlamaktadır.

Otoriter aile yapısında gelişen çocuk; maruz kaldığı tüm bu cezalandırılmalar, sınırlandırılmalar, kontrol edilmeler sonucunda maalesef ki buna benzer karakter özellikleri gösterecektir. Çocuk, cezalandırıldıkça cezalandırmayı öğrenecektir. Bilinçaltında “Hoşuma gitmeyen, benim doğrularıma uymayan bir şey yapılırsa bunu yapan kişi cezalandırılmayı hak ediyor demektir.” mesajı kodlanacaktır. Örneğin; sıra arkadaşı izinsiz silgisini aldığında hızlıca onun eline vuracaktır. İşin kötü tarafı ise bu davranışından dolayı pişmanlık duymayacaktır çünkü çocuk çoktan “İzinsiz hiçbir şey alınmamalıdır eğer alınırsa cezasına katlanılmalıdır.” düşüncesiyle o olumsuz davranışını kendi zihin dünyasında mantığa büründürmüş ve vicdanını elinden geldiğince rahatlatmıştır. Bu tür çocuklar sadece çevresini değil, kendi kendilerini de cezalandırmayı öğrenmekte ve bu doğrultuda hareket etmektedirler.

Doğru olmadığını düşündüğü ya da sonucu istediği gibi olmayan olaylar yaşadığında kendine, bedenine zarar verici davranışlar göstermekte ve bunun sonucunda da tuhaf bir şekilde iyi hissetmektedirler bu iyi hissetme durumunun altındaki temel sebep ise; cezalandırıldıklarında bedeli ödemiş, hesabı kapatmış olarak düşünmeleridir. Esnek aile yapısında gelişen çocuklar; sınırsızlığın içinde kendilerini kaybedeceklerdir. “Her istediğimi yapabilirim, sonuçların bir önemi yok sadece istemem yeterli.” gibi bir düşünceyi bilinçaltında kodlayacak ve bu doğrultuda hareket etmeye başlayacaktır. Çocuk; dürtüsel davranacak, en ufak bir isteği bile olmadığında büyük yıkımlar yaşayacaktır.

Örneğin; araba kullanırken aşırı hız yapan yetişkin bir birey bilinçaltında kodlanan bu düşünce sebebiyle; sonuçları önemsememekte hatta olumsuz bir sonuç meydana gelebileceği aklının ucundan dahi geçmemektedir. Onun için öncelikli olan tek şey kendi istekleridir, o kendi arzularını anında doyuma ulaştırmak için büyük bir istekle çabaladığı için olası sonuçları düşünebileceği bir konumda değildir çünkü tek gördüğü şey kendi istek ve arzularıdır. Bu sınır tanımazlık, ondaki tüm sorumluluk bilincini, kendini dizginleyebilme becerisini alıp götürmekte ve kişi kendisini, çevresini farkında bile olmadan tehlikeli durumların içine sokabilmektedir. Arzu ve isteklerini bu kadar yoğun ve hızlı bir şekilde tatmin etme isteğinin altında derin bir sevgisizlik yatmaktadır. Aile kendisiyle o kadar meşgul olmaktadır ki çocukla ilgilenmemekte, ona sağlıklı sınırlar koymamakta, ona sevgi vermemekte ve tüm bu sevgisizliğin, ilgisizliğin bedeli olarak çocuğun her istediğini onaylamakta ve yine her istediğini ona almaktadır.

Bu şekilde bir tutum sergileyen ailenin temel amacı kendi vicdanını rahatlatmaktır. Çocuğa sunduğu bu sınırsızlıkla, her istediğinin anında önüne sunulmasıyla çocuklarının kalplerindeki asıl ihtiyacı olan sevgiyi karşıladıklarını sanan ebeveynler aslında çocuklarını hem büyük bir sevgisizlikle baş başa bırakmakta hem de çocuk, tüm arzu ve isteklerinin kölesi konumuna gelmektedir çünkü çocuk her istediğini kolayca elde ettikçe zorluklara olan sabrı, tahammülü ve çabası en aza düşmektedir. Oysa ki gerçek hayat zorluklarla doludur ve güzel şeyleri elde edebilmek için çaba ve sabır gerektirmektedir. Çocuğun, arzu ve isteklerini kontrol edip yönetebilen bir yetişkin olması hedeflenirken maalesef ki bu şartlar altında çocuğun arzu ve istekleri tarafından kontrol edilip yönlendirilen bir yetişkin olması kaçınılmaz bir gerçektir.

Çocuk, o kadar derin bir sevgisizlik içerisindedir ki bu boşluğu dolduracak, kendisini tatmin edecek bir şeyler arar. Bu sevgisizliğin içinde kendisini “görünmez” gibi hisseden çocuk, yetişkin bir birey oldukça yaşadığını daha çok hissetmek ve herkese göstermek isteyecektir. Yaptığı her sınır tanımaz tehlikeli davranışın altındaki en temel istek ise “Beni görün, bakın ben buradayım, ben de yaşıyorum, ben de insanım, benim de duygularım var ve sevilmek istiyorum.” düşüncesidir. Birey, çoğu zaman bu sevgi ihtiyacının farkında bile olmamaktadır sadece yoğun, dayanamadığı bir boşluk hissetmektedir. Çünkü çocukluğunda hep sevgisizliğe maruz kaldığı için bunu olağan karşılamaya başlamıştır, her şey ona sanki normalmiş gibi gelir ta ki bir gün o boşluk hissi onu tamamen sarıp sarmalayana dek, karşıladığı hiçbir arzu ve isteğin onun içindeki boşluğu dolduramadığını fark edene dek.

Unutulmamalıdır ki; bireyin en temel ihtiyacı sevgi ve anlayıştır. Çocuk ne alırsa çevresine de ona verecektir. Çocuk; ceza alırsa ceza, anlayışsızlık alırsa anlayışsızlık, sevgisizlik alırsa sevgisizlik, anlayış ve sevgi alırsa ise anlayış ve sevgi verecektir. Bu sebeple çocuğa verilebilecek en güzel hediye sevgi ve anlayış olacaktır böylece çocuk hem kendi duygusal ihtiyaçlarını karşılayacak hem de aldığı sevgi ve anlayışı çevresindekilere vermeyi öğrenerek onların da duygusal ihtiyaçlarını karşılamayı benimseyecektir.